Mevlânâ Türk mü, İranlı mı, Afgan mı?
Apple, Mevlânâ’nın 745. vuslat yıldönümü için Instagram hesabında iPhone ile çekilmiş bir video yayımladı.
Videoya “Ya olduğun gibi görün ya göründüğün gibi ol” şiiri eşlik ediyordu. En son baktığımda vidoyu 651 bin kişi izlemiş ve 10 bin kadar yorum yapılmıştı.
Yorumların çokluğunun nedeni Mevlânâ Celâleddin-i Rûmi’nin kimliği üzerine sürüp giden saçma tartışmaydı… İranlılar, Mevlânâ’yı Türk şair olarak yansıttığı için Apple’a ateş püskürüyordu. Türkler ise Mevlânâ’yı kimseye kaptırmak niyetinde değildi. İki ülke arasında savaş çıkacak, 1639’da imzalanan Kasr-ı Şirin Antlaşması bozulacak ve olaya Amerika da karışacak diye ödüm koptu.
Bu tartışma yeni de değil. Ortada başarı olunca sahiplenen çok oluyor tabii. Benzer bir tartışma İranlılar ve Afganlar arasında da var. Hatta tartışmaya Özbekistan’ı, Tacikistan’ı katmak bile mümkün.
“Mevlânâ nereli” tartışması, ne zaman Google’de Rûmi diye arama yapsam karşıma Leonardo DiCaprio fotoğrafı çıkması kadar sinir bozucu…
Mevlânâ’nın mezarı herkesin bildiği gibi Konya’da… Mevleviliğin merkezi de bu topraklar…
Apple’ın videosunun altına bırakılan İngilizce yorumlarda hem Türkler hem de İranlılar tarihle alakası olmayan bilgiler paylaşmışlar. İranlılar, Konya’nın o dönemde İran’ın yönetiminde olduğu gibi bir deli saçmasını bile ortaya atmışlar. Türkiye (Anadolu) Selçuklu devletinin son yılları oysa… Anadolu Moğol istilası altında… Mevlânâ 1273’te ölüyor, Anadolu Selçuklu Devleti ise 1308’de yıkılıyor.
Şiirleri Farsça olduğu için İranlılar Mevlânâ’nın Farsi olduğunu iddia ederler.
Peki, Mevlânâ’nın uyruğu gerçekten nedir?
Bugün Kuzey Afganistan’da yer alan Belh şehrinde doğmuştur. Belh; Türkmenistan, Özbekistan ve Tacikistan sınırlarına çok yakın bir şehir…
Mevlânâ’nın babası Bahaeddin Veled’in köklerine ilişkin pek çok rivayet var. Soyunun baba tarafından Halife Ebubekir’e uzandığı, annesinin Aleaddin Muhammed Harzemşah’ın kızı olduğu söylenir. Ancak Harzemşah hanedanında bu tam olarak tespit edilemez.
Mevlânâ, şiirlerinde Türk olduğunu pek çok kez söylemiştir. Farsça yazdığı kendi dizelerinde Belh’te doğmuş bir Türk şair olduğunu vurgular.
Farsça yazmıştır çünkü o dönemde edebi ve dini tüm eserler Farsça yazılıyordu. Kadim Pers kültürü, dili, edebiyatı Hindistan’dan Anadolu’ya geniş bir coğrafyayı etkilemişti.
Mevlânâ’nın Farsça eser vermesi onu İranlı yapmaya yetmiyor işte.
Tıpkı günümüzde İran sınırları içinde bulunan Güney Azerbaycan halkının Farsça konuşmasının onları İranlı yapmaya yetmediği gibi…
Belh’in bugün Afganistan sınırlarında olması Mevlânâ’yı Afgan yapmaya da yetmiyor.
Rûmi ise o dönemde Anadolu toprakları için kullanılan Rum (Roma) ilinden (vilayet/eyalet) geliyor.
Yine bir şiirinde yüzünün Romalı, içinin ise Türk olduğunu söylüyor Mevlânâ.
Eldeki veriler ve kendi yazdıkları Mevlânâ’nın Orta Asya Türklerinden olduğunu gösteriyor.
Peki, Mevlânâ’nın uyruğu çok mu önemli?
“Gerçek aşkı bilen kalp bir damla suya bile hürmetle bakar” diyen özel bir ruh için milliyetin hiçbir önemi yoktur.
Mevlânâ ‘aşk’ ilindendir. Lisanı aşktır. Dini aşktır.**
* O şahane videoyu çeken isim Firar Güney Kayran’dır.
** “Hatırla ama” şiirinde Mevlânâ şöyle der:
Ey Tebrizli Şems,
Dinim aşktır benim, senin yüzünü gördüm göreli,
Benim dinim senin yüzünde övünür, ey sevgili.
Bunu unutma, hatırla ama.