Diyanet İşleri Başkanlığı din işlerini yürütmekle vazifeli devlet dairesi. Şer’iyye ve evkaf vekaletinin kaldırılmasından sonra 3 Mart 1924’te Diyanet İşleri Reisliği adıyla kuruldu. 22 Haziran 1965 senesinde kabul edilen Diyanet İşleri Başkanlığı kuruluş ve görevleri hakkında kanun yeniden düzenlendi. Bu kuruluş kanunu ise 26 Nisan 1976 tarih ve 1982 sayılı kanunla önemli derecede değiştirildi. Ancak bu değişiklikler 18 Aralık 1979’da Anayasa mahkemesi tarafından iptal edildi. Yeni bir düzenleme de yapılmadı.
Diyanet İşleri Başkanlığı, Başbakanlığa bağlı bir kuruluş olup, Başbakanın teklifiyle Cumhurbaşkanı tarafından tayin edilir.
Bugünkü durumu 18 Temmuz 1984’te kadro kararnamelerine göre çıkarılan Diyanet İşleri Başkanlığı Merkez ve Taşra Teşkilatı Görev ve Çalışma Talimatları gereğince düzenlenmiştir.
Diyanet İşleri Başkanlığı Merkez Teşkilatı, Başkanlık Makamı, Danışma, Esas, Yardımcı Birimler ile Şura, Kurul ve Komisyonlardan meydana gelmektedir.
Başkanlık Makamı: Başkan, Başkan Yardımcıları, Başkanlık Bürosu, Basın ve Halkla İlişkiler Müşavirliğinden kuruludur.
Danışma Birimleri: Diyanet İşleri Başkanlığı Teşkilatının danışma birimleri Başkan adına her türlü teftiş, denetleme, inceleme işlemlerini yürüten Teftiş Kurulu, Başkanlığın her türlü hukuk işlerini yürüten Hukuk Müşavirliği ve Teşkilatın görev alanına giren konularda gerekli inceleme, araştırma, plan ve programları yapan, yapılan uygulama neticelerini değerlendiren, Başkanlık ile Devlet Planlama Teşkilatı arasında Başkanlığı ilgilendiren konularda işbirliği sağlayan Araştırma ve Planlama Başmüşavirliğidir. Başmüşavirliğe bağlı olarak Organizasyon ve Metod ile Planlama Müşavirlikleri bulunmaktadır.
Esas Birimler: Diyanet İşleri Başkanlığının en önemli kesimlerinden biri olan Esas Birimler, Din İşleri Yüksek Kurulu, Dini Hizmetler Dairesi, Olgunlaştırma Dairesi ve Hac Dairesinden meydana gelmektedir.
Yardımcı Birimler: Diyanet İşleri Başkanlığı’nın yardımcı birimleri; Personel Dairesi, Koordinasyon ve Değerlendirme Dairesi ve bunlara bağlı üniteler, Donatım Müdürlüğü, Daire Tabibliği ile Sivil Savunma Uzmanlığıdır. Bu birimler Başkanlığın çalışmalarına yardımcı olabilmek için uzmanlık alanlarına giren görevleri yapmaktadırlar.
Şura, Kurul ve Komisyonlar: Din Şurası, Başbakanın çağrısı üzerine beş yılda bir Ankara’da toplanır. Diyanet İşleri Başkanının yönetiminde din adamlarından meydana getirilen Şura’nın aldığı kararlar danışma niteliğindedir. Diyanet İşleri Başkanı, Daha önce Diyanet İşleri Başkanlığında ve Din İşleri Yüksek Kurulu Başkanlığında bulunanlar ile Din İşleri Yüksek Kurulu Başkan ve üyeleri, Diyanet İşleri Başkan Yardımcıları, Daire Başkanlığı ve Hukuk Müşaviri, Şura’nın tabii üyeleridir. Din İşleri Yüksek Kurulu üyeliğine atanacakların adaylığını, Aday Belirleme Kurulu yapar.
En kıdemli Başkan Yardımcısının Başkanlığında Din İşleri Yüksek Kurulu Başkanı, Birinci Hukuk Müşaviri, Personel Dairesi Başkanı ile Koordinasyon ve Değerlendirme Dairesi Başkanından Yüksek Disiplin Kurulu meydana getirilmiştir. Merkez Disiplin Kurulu da; bir Başkan Yardımcısının başkanlığında, Dini Hizmetler Dairesi Başkan Yardımcısı, İkinci Hukuk Müşaviri, Personel Dairesi Başkan Yardımcısı ile Koordinasyon ile Değerlendirme Dairesi Raportöründen kurulur.
Diyanet İşleri Başkanlığı taşra teşkilatı; il ve ilçe müftülükleriyle eğitim merkezlerinden meydana gelmektedir.
İl ve ilçelerde Diyanet İşleri Başkanlığını temsil eden müftülükler, bölgelerindeki dini hizmetleri yöneten din görevlileri bulunmaktadır. İl müftüleri doğrudan doğruya Diyanet İşleri Başkanlarına, İlçe Müftüleri ise İl Müftülüklerine bağlıdır. İl ve İlçe Müftüleri bölgelerindeki din hizmetlerini, dini kuruluşları yönetir ve din görevlilerinin hizmetlerini düzenleyip denetlerler.
Diyanet hizmetlerinin en iyi şekilde yürütülebilmesi için, teşkilatın her kademesinde görev yapan personelin kendi görev dalında eğitilmesini ve mesleğe uyumlarını sağlamak, görev verimliliğini artırarak daha üst görevlere hazırlamak amacıyla kurulan “Eğitim Merkez”leri İstanbul, Bolu, Elazığ, Ankara ve Antalya’da bulunmaktadır. Eğitim merkezleri doğrudan Diyanet İşleri Başkanlığına bağlıdırlar.
Diyanet İşleri Başkanlığına bağlı, merkez ve taşra teşkilatları dışında Türk işçilerinin yoğun olarak bulunduğu ülkelerde Yurtdışı Din Hizmetleri Müşavirlikleri bulunmaktadır. Bu müşavirlikler bulundukları bölgelerde din hizmetlerinin yürütülmesini sağlamaktadırlar.