Gülme gazı olarak bilinen bileşik Nitröz Oksit veya Nitröz olarak adlandırılır. IUPAC (International Union of Pure and Applied Chemistry), bu gaza Dinitrojen monoksit adını vermiştir. Kimyasal formülü ise N2O’dir. Oda sıcaklığında renksiz bir gaz olan gülme gazı, yanıcı değildir. Hafif metalik bir tadı ve kokusu vardır ve ilk olarak 1722 yılında Joseph Priestley tarafından sentezlendikten sonra yaklaşık 300 yıldır kullanılmaktadır. Ancak 1790’lara kadar eğlence amacı ile kullanılmamıştır.
Güldürme gazı, eğlence amacı ile kullanımı yanı sıra analjezik (ağrı kesici) ve anestetik (anesteziye yol açan) ajan olarak kullanılır.
Gerçekten güldürür mü?
Gülme gazına adını veren solunduktan sonra insanda kahkahalarla gülmeye yol açmasıdır. Peki bu gaz nasıl oluyor da gülmeye yol açıyor?
N2O, NMDA reseptörlerini uyararak, dopamin molekülünün salınımına yol açar. Bir nörotransmitter olan dopamin vücudumuzun ödül sisteminin devreye girmesini sağlar. Ödül sistemi, temel olarak vücudumuzun belirli bir eylem sonucunda iyi hissetmesidir. Doğru miktarda dopamin salgısı insanı harekete geçirir, motivasyon sağlar. Dopamin eksikliği Parkinson gibi hastalıklara neden olurken, fazlalığı ise öforiye neden olur. (Öfori, hoşnutluk hissinin ortaya çıkmasıdır. Ancak psikiyatride patolojik bir anlam taşır ve serebral (beyinle ilgili) hastalığın erken bir belirtisi olarak kabul edilir.)
Yani N2O teknik olarak insanı canlandırır ve mutlu hissetmeyi sağlar. Gazın solunması birkaç dakika içinde etkinin ortaya çıkmasını sağlar.
Sağlık Riskleri
N2O, anestezi ve ağrı kesici olarak tıpta uzun zamandır kullanılmaktadır. N2O vücudun opiat molekülün üretilmesini sağlayarak etkili bir ağrı kesici işlevi görmesini sağlar. Aslında uzun yıllar boyunca zararsız olduğu düşünülmüştür ancak son yıllarda yapılan araştırmalardan elde edilen bulgular, N2O’nun bazı zararları olduğu konusunda tartışma başlatmıştır. Yeterli kanıt olmasa da N2O’nun nörotoksik olduğu ileri sürülmektedir. Bunun yanı sıra anestezik özelliklerinin de felce neden olabileceğinden şüphe edilmektedir.
N2O solumak, hipoksi (yani beyinde oksijen yetmezliği) riskinin doğmasına neden olur. Üstelik 10 dakika boyunca N2O’nun sürekli solunmasının ölümcül sonuçlara yol açabileceğini gösteren araştırma bulguları vardır.
Bağımlılık yapar mı?
Nikotin, kokain ve eroin gibi bağımlılık yapan kimyasallar, tıpkı N2O gibi dopamin salınımını tetikler. Bu da N2O’nun bağımlılığa yol açıp açmayacağı sorusunun sorulmasına yol açar. Bu sorunun cevabı hem evet hem de hayırdır. N2O beyni uyarır ve iyi hissetmeye yol açar ama diğer maddelerin kullanımının yol açtığı davranışları ortaya çıkarmaz. Bunun nedeni merkezi sinir sisteminin uyarıcısı olan amfetamin etkisini engellemesidir. Amfetaminler, bağımlılığa ve potansiyel aşırı doz kullanımına yol açar. Bu nedenle N2O bağımlılık yapmaz. Fakat uzun süreli yoğun kullanım, duyarsızlaşmaya yol açtığından aynı etkinin ortaya çıkmasını sağlamak için dozun artırılması eğilimine neden olur.
N2O’nun etki mekanizmaları ve potansiyel zararları halen tam olarak anlaşılamamıştır. Aynı zamanda N2O’nun psikoaktif bir ilaç olarak sınıflandırıp sınıflandırılamayacağını belirleyecek yeterli veri henüz elde edilmemiştir. Bu nedenle faydaları olası zararlarından daha ağır basıyor gibi görünmekte ve tıbbi amaçlar için kullanılmaya devam edilmektedir.