Abdülhamid’in hizmetindeki Ermeniler
Ermeni Meselesi Sultan II. Abdülhamid idaresi sırasında (1876-1909) ortaya çıkan ve bugüne de devam eden bir konudur.
Konu bütünüyle siyasidir.
İngiltere, Rusya ve Fransa Anadolu’daki Ermeni azınlığı Abdülhamid döneminde Osmanlı Devleti’nin içişlerine müdahale etme aracı olarak kullanmaya çalmıştı.
Osmanlı Devleti de kendi mevcudiyetini, sulh ve sükûn halini muhafaza ve idame ettirebilmek için bir dizi siyasi, idari ve askeri tedbirler almıştı.
Söz konusu devletler ve daha başkaları, bugün de Türkiye’yi dizayn etmek üzere PKK’yı aynı şekilde kullanmaktadırlar.
Ermeni meselesi denen şeyin özü ve esası esasen budur. Konuya dair sair hususlar işin ifade edilen öz ve esasına bağlı tâli şeylerdir.
Ermeni Meselesi Sultan Abdülhamid devrinde özellikle İngilizlerce başlatılmış olmakla birlikte Abdülhamid’in Osmanlı coğrafyasındaki diğer unsurlar gibi Ermeni azınlığı ile de herhangi bir şahsî, siyasî, dinî veya ırkî problemi olmamıştır. Bilakis o Ermeniler ile yakın bir münasebet içerisinde olmuş ve bulunmuş bir padişahtır.
Hazine-i Hassa yani Sultan Abdülhamid’in öz malları idaresi Ermenilerce idare edilmiştir.
Hazine-i Hassa’ya ait olup vilayet ve illerdeki işletmelerde ve muhtelif çiftliklerde Ermeni asıllı mühendis, kâtip, muhasebeci, usta, mimar, doktor, cerrah, müdür, müfettiş, marangoz, uzman, inşaatçı, saatçi, mücevherci, tahsildar, bekçi, muhafız, hizmetli, itfaiyeci, tulumbacı, kahveci, aşçı ve bahçıvan gibi bir hayli insan çalıştırılmıştır.
1897 yılı itibarı ile Hazine-i Hassa’ya ait yerlerde çalışmış olan Ermenilerin isimleri ve kendilerine ödenen maaş miktarı ve aylık gider toplamı şöyledir:
| No | İsim | Kuruş | |
| 1 | Michael Paşa: Hazine-i Hassa Bakanı | 24. 000 | |
| 2 | Artin Zeki Efendi: Gayrimenkuller Bürosu Müdürü | 3. 000 | |
| 3 | Mıgırdıç Hekimyan Efendi: Orman Müfettişi | 3. 000 | |
| 4 | Agop Efendi: Gayrimenkuller Bürosu Müdür Yardımcısı | 2. 000 | |
| 5 | Josef Efendi: İzmir Şube Müdürü | 2. 500 | |
| 6 | Kevork Efendi: Edirne Şube Müdürü | 2. 500 | |
| 7 | Leon Efendi: Torbalı Çiflik-i Humayun Müdürü | 2. 000 | |
| 8 | Kirkor Pasbyalan: Selanik Çiflik-i Humayun Müdürü | 2. 500 | |
| 9 | Avedis Efendi: Halep Gayrimenkul Bürosu Muhasebe Memuru | 2. 250 | |
| 10 | Andon Efendi: Komisyon Üyesi | 2. 000 | |
| 11 | Musul’da Muhasebe Memuru | 2. 500 | |
| 12 | Nikolaki Efendi: Mimarlık Bürosu Müdürü | 1. 850 | |
| 13 | Navum Efendi: Muhasebe Bürosu Kâtibi | 1. 500 | |
| 14 | Parsek Efendi: Hukuk İşleri Bürosu Kâtibi | 1. 500 | |
| 15 | Yusuf Efendi: Ardiye Başkâtibi | 1. 500 | |
| 16 | Kioseyam Efendi: Gayrimenkul Bürosu Kâtibi | 1. 400 | |
| 17 | Karabet Efendi: Hereke Fabrikası Muhasebecisi | 1. 400 | |
| 18 | İbrahim Efendi: Baba-ı Atik Müfettişi | 1. 200 | |
| 19 | Sahak Efendi: Muhasebe Bürosu Kâtibi | 1. 100 | |
| 20 | Stepan Efendi: Mevduat Kâtibi | 1. 100 | |
| 21 | Mohis Aralam: Mevduat Kâtibi | 1. 100 | |
| 22 | Agop Efendi: İzmir Gayrimenkul Bürosu Sekreteri | 1. 000 | |
| 23 | Mıgırdıç Efendi: Gayrimenkul Sekreteri | 1. 950 | |
| 24 | Melkon Efendi: Sekreterlik Büro Kâtibi | 900 | |
| 25 | Behran Efendi: Satınalma Memuru | 800 | |
| 26 | Apik Abro Efendi: Altı Şubeden Sorumlu Kâtip | 800 | |
| 27 | Horsak Efendi: Selanik’te Mühendis | 750 | |
| 28 | Nikolaki Efendi: Ebu Kalkal’da Başkâtip | 800 | |
| 29 | Armenak Efendi: İnegöl Müdür Yardımcısı | 900 | |
| 30 | Ohanes Efendi: Vodina Çiftliği Kâtibi | 800 | |
| 31 | Tomas Efendi: Hereke Fabrikası’nda Memur | 950 | |
| 32 | Bedri Efendi: Memur | 700 | |
| 33 | Ohanes Efendi: Hereke Fabrikası’nda Marangoz | 700 | |
| 34 | Basil Efendi: Halep’te Kasiyer | 700 | |
| 35 | Kerop Efendi: Bağdat’ta Kasiyer | 700 | |
| 36 | Abdelnur Efendi: İdare Bürosu Mensubu | 700 | |
| 37 | Ohanes Efendi: Tahsildar | 800 | |
| 38 | Artin Bakonyan: Büro Mühendisi | 600 | |
| 39 | Karabet Efendi: İpsala’da Başkâtip | 600 | |
| 40 | Diran Mehendisyan: Ambar Kâtibi | 400 | |
| 41 | Agop Yaver Efendi: Çorlu’da Asistan | 750 | |
| 42 | Nahoum Efendi: Halep’te Kâtip | 550 | |
| 43 | Artin Efendi: Antakya’da Müfettiş | 500 | |
| 44 | Goglis Zeki Efendi: Çorlu’da İkinci Kâtip | 400 | |
| 45 | Levon Efendi: Halep’te Satınalma Memuru | 350 | |
| 46 | Miharn Efendi: Baba-ı Attik Orman Muhafızı | 300 | |
| 47 | Karabet Efendi: Bağdat’ta Ambar Sözleşme Kâtibi | 300 | |
| 48 | Thomas Efendi: Uzman Memur | 300 | |
| 49 | Abraham Efendi: İnegöl’de Yazıcı | 350 | |
| 50 | Dikran Efendi: Musul’da Kâtip ve Muhasebeci | 350 | |
| 51 | Serkis Efendi: Musul’da Kasiyer | 400 | |
| 52 | Hakil Efendi: Bağdat’ta Kâtip Yardımcısı | 135 | |
| 53 | Şaysan Efendi: Bağdat’ta Mühendis Yardımcısı | 600 | |
| 54 | Siron Efendi: Hereke Ambar Kâtibi | 400 | |
| 55 | Usep Efendi: Fabrika Mimarı | 2.500 | |
| 56 | Dikran Efendi: Yapı Mimarı | 1.700 | |
| 57 | Hurşiya Efendi: İnşaatçı | 750 | |
| 58 | Mığırdıç: Boyacı | 500 | |
| 59 | Hazar: Hamamda Görevli | 750 | |
| 60 | Baron: Hamamda Görevli | 750 | |
| 61 | Hamparzun: Tahta Ayakkabı İmalatçısı | 300 | |
| 62 | Arakel: İnce İş Marangozu | 300 | |
| 63 | Meluk: Baca Temizleyici | 300 | |
| 64 | Karabet: Yıldız Sarayı’nda Kutu Yapımcısı | 600 | |
| 65 | Mihran: Saat Tamircisi | 350 | |
| 66 | Mıgırdıç: Mücevherci | 800 | |
| 67 | Vartar: Kahve Takımı Şefi | 1.500 | |
| 68 | Agop: Şef | 1.000 | |
| 69 | Obiner: Istabl-ı Amire Seyisi | 400 | |
| 70 | Mıgırdıç: Bahçivan | 150 | |
| 71 | Dikran: Saat Tamircisi | 800 | |
| 72 | Karabet: Tulumba Ustası | 360 | |
| 73 | Karabet: İtfaiyeci | 370 | |
| 74 | Artin: İtfaiyeci | 310 | |
| 75 | Markar: İtfaiyeci | 310 | |
| 76 | Minass: İtfaiyeci | 310 | |
| 77 | Leon: Tulumba Tamircisi | 360 | |
| 78 | Garabet: Malkara’da Tahsildar | 400 | |
| 79 | Vanghel: Bahçıvan | 350 | |
| 80 | Garabet: Bahçıvan | 550 | |
| 81 | Stapan: Cebel-Has’ta Bahçıvan | 200 | |
| 82 | Stepan: Bağdat’ta Muhafız | 150 | |
| 83 | Artin: Akköprü’de Muhafız | 150 | |
| 84 | Garabet: Halep’te Uygulama Çiftliğinde Muhafız | 250 | |
| 85 | Garabet: Hereke Fabrikası’nda Muhafız | 300 | |
| 86 | Dundciyan Efendi: Hekim | 2.000 | |
| 87 | Hamparsun: Hekim | 1.500 | |
| 88 | Vahan Bey: Hekim | 1.000 | |
| 89 | Utudciyan Manuel Efendi | 800 | |
| 90 | Artin Efendi: Eczacı | 500 | |
| 91 | Eliya Efendi: Hekim | 400 | |
| 92 | Kevork Efendi: Cerrah | 500 | |
| 93 | Dicran Efendi: Hekim | 200 | |
| 94 | Avadis: Bekçi | 250 | |
| 95 | Kevork: Bekçi | 250 | |
| 96 | Kirkor: Bekçi | 250 | |
| 97 | Sahak: Kahveci | 170 | |
| 98 | Antranik: Temizlikçi | 200 | |
| 99 | David: Aşçı | 200 | |
| 100 | Margoz: Aşçı | 120 | |
| 101 | Hatchik: Fincanhane Hizmetlisi | 300 | |
| 102 | Antranik: Fincanhane Hizmetlisi | 300 | |
| 103 | Serkis: Fincanhane Hizmetlisi | 300 | |
| 104 | Ohanes: Aşçı | 150 | |
| 105 | Artin: Aşçı | 230 | |
| 106 | Vartan: Aşçı | 80 | |
| Aylık Toplam | 110.655 |
| Yıllık Toplam | 1.327.860 |