Kükren buluttan gelen dolu...

Yaklaşık birer hafta arayla İstanbul’da iki şiddetli boran yaşadık. İkincisi birincisinden farklı olarak dolu yağışı ve hortumlar da içeriyordu. Öyle bir dolu ki Dünyanın her yerinde her zaman görülmeyen bir şiddet ve büyüklükteydi.

Sosyal medyada takipçilerimi küçük bir teste tabi tuttum. Memlekette meteorolojik okur yazarlık yerlerde sürünüyor. Böylece bir takipçim doluyu “donmuş yağmur” olarak niteleyince başımda saç kalmadı (zaten iyicene azalmıştı).

Bana ne borandan kardan

Gökgürültüsü, şimşek, yıldırım, hortum, dolu ve sağanak yağış kısmen ya da cümbür cemaat hep birlikte gelen fırtınaya İngilizce‘de thunderstorm, Fransızca’da oraj, Türkçe boran denir. Bu fırtınayı oluşturan bulutlar ise Türkçe’de kümülonimbüs ya da yerel ağızla aşağıdaki gibi kükren bulut ya da boran bulut olarak adlandırılır. (TÜBA Türkçe Bilim Terimleri Sözlüğü’ne; http://www.tubaterim.gov.tr ‘ne bakınız)

boran bulutu (müh.)(Alm. Gewitterwolke, f; Kumulonimbus, m; Fr. cumulonimbus, m; nuage d'orage, m; İng. cumulonimbus; cumulonimbus cloud; hundercloud) meteo. Genellikle basık örs şeklinde tepesi olan uzun, gök gürültüsü, yıldırım, yağmur, bazen dolu ve hortum üreten, yüksek bir kule görünümüne sahip, gök gürültülü bulut veya bulut kümesi; eşanlam: kümülonimbüs bulutu, kükren bulut.

Maalesef ülkemizde (Musa Eroğlu’nun “Banane borandan kardan” diyen türküsünü bilmeyenler) boran yerine Fransızca kökenli “oraj” terimini kullanmış durmuş. Kükren bulut filanı da bilen yok. Neyse boran dememiz gereken bu fırtına tek kümülonimbus bulutu halinde veya küme oluşturan birkaç gökgürültülü fırtına halinde olabilir. Ya da bazı durumlarda 100 km’den fazla olabilen gökgürültülü fırtınaların oluşturduğu hat halinde de peş peşe gelebilirler olabilir.

Boran, sıcak ve nemli havanın şartlı kararsız atmosferde yükselmesiyle oluşur. Havanın yükselmesine neden olan tetikleyici, yüzeyin eşit şekilde ısınmaması, arazının yapısı veya cephe boyunca sıcak havanın yükselmesi olabilir.

Şiddetli boran

Yaz aylarında oluşan dağınık boranlara tek hücreli boran denir. Bunlar cephelerden uzakta, sıcak ve nemli havalarda oluşmaya meyillidir. Bu fırtınalar kısa sürer ve nadiren şiddetli rüzgara veya büyük doluya neden olur. Şiddetli boranlar ise kuvvetli rüzgarlara, ani sellere, her şeye zarar veren dolulara ve hortumlara neden olur.

dolu (müh.) (Alm. Hagel, m; Fr. grêle, f; İng. hail) meteo. Kümulonimbüs gibi dikey gelişmeli bulutlardan çapı 5 mm ila 50 mm arasında değişen küresel veya düzensiz şekilli opak buz parçası yağışı.

olarak tanımlanır. Aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi boranlarda yerde önce tozu toprağa karıştıran bir rüzgar, ardından dolu, yağmur ve onun da ardından bazen hortum görülür. İstanbul’da son yaşanan fırtınaya dikkat edin bakalım aynı sıra ve aynı şeyleri yaşadınız mı?

Doğanın bahçıvanı dolunun halkaları

Yani dolu, donmuş yağmur filan değildir. Yağmurdan önce yağan farklı bir yağış türüdür. Şiddetli boran bulutlarının içinde yükselen hava bulutun tepesini stratosfere sokacak kadar kuvvetlidir. Bazı durumlarda bulut tepesi yerden yukarı 11 km kadar uzanabilir. Yani yaklaşık olarak yerden 500 metreden 11 kilometreye çıkan 10 km civarı kule gibi bir bulut azmanı bu.

Bu bulut içinde olan çok kuvvetli ve yukarı doğru hava akışı doluları önemli boyuta ulaşıncaya kadar (yani yerçekimine yenilene kadar) bulutta tutabiliyor ve bir aşağı bir yukarı taşıyabiliyor. Sonra yere düşerek bütün ağaçları buduyor... Dolunun kaç kez bulut içinde tabanından tepesine gidip geldiğini aşağıdaki fotoğrafta görüldüğü gibi dolunun içindeki soğan halkaları gibi olan halkaları sayarak anlayabilirsiniz.